K 5/14
27 października 2015 r. został publicznie ogłoszony wyrok wydany przez Trybunał Konstytucyjny 20 października 2015 r. (posiedzenie niejawne) stwierdzający, że art. 464 § 2 w związku z art. 464 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim nie gwarantuje podejrzanemu (oskarżonemu) lub jego obrońcy prawa do wzięcia udziału w posiedzeniu sądu rozpatrującego zażalenie na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego innego niż tymczasowe aresztowanie, a także zażalenie na postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 (prawo do sądu) w związku z art. 42 ust. 2 (prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania) i art. 31 ust. 3 (zasada proporcjonalności) Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Postępowanie przed Trybunałem zostało zainicjowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich, który upatruje naruszenia postanowień konstytucyjnych nie w tym, że przepisy procedury karnej bezwzględnie wykluczają udział podejrzanego (oskarżonego) lub jego obrońcy w posiedzeniu sądu odwoławczego, na którym rozpatrywane ma być zażalenie na stosowanie wspomnianych środków przymusu, lecz w tym, że uzależniają one ten udział od decyzji sądu, a dokładniej od tego czy sąd zdecyduje się zawiadomić ich o terminie posiedzenia. Brak takiego zawiadomienia skutkuje niemożnością odniesienia się do podniesionych przez prokuratora argumentów oraz pozbawia sąd możliwości poznania argumentów strony przeciwnej. Zgodnie zaś z orzecznictwem Trybunału, do wymogów wynikających z prawa do sądu (art. 45 ust. 1) oraz prawa do obrony (art. 42 ust. 2) należy przede wszystkim możliwość przedstawienia przez oskarżonego własnego stanowiska
w rozpatrywanej przez sąd sprawie, a także ustosunkowania się do stawianych zarzutów. Prawo do wysłuchania jest jedną z podstawowych gwarancji prawa do obrony. Należy też do istoty prawa do sądu jako jeden z elementów zasady sprawiedliwości proceduralnej.
Trybunał podkreślił, że ani prawo do sądu, ani prawo do obrony nie mają charakteru absolutnego. Ustawodawca może ograniczyć udział stron w określonych czynnościach procesowych, jednak ograniczenia takie powinny zawsze posiadać odpowiednie uzasadnienie i spełniać wymagania wynikające z art. 31 ust. 3 Konstytucji. W ocenie Trybunału zakwestionowane przepisy procedury karnej, istotnie ograniczając wskazane wyżej prawa konstytucyjne (przez brak gwarancji dla osoby,
w stosunku do której stosowany jest środek przymusu, udziału w posiedzeniu sądu kontrolującego zasadność i legalność stosowania tego środka) nie spełniają wymogu konieczności w rozumieniu art. 31 ust. 3. Niezapewnienie takich gwarancji nie jest dostatecznie uzasadnione potrzebą realizacji szybkości i sprawności postępowania sądowego. Jak wynika z orzecznictwa Trybunału, „dyrektywa szybkości postępowania karnego, choć ma swe uzasadnienie w świetle wartości konstytucyjnych, jakimi są ochrona porządku publicznego oraz praw i wolności innych osób, nie może – sama w sobie – stanowić dostatecznego uzasadnienia takich rozwiązań proceduralnych, które rodzą ograniczenia w korzystaniu przez strony z gwarancji konstytucyjnych, jakie składają się na treść prawa do sądu”.
Trybunał zwrócił uwagę, że wykonanie wyroku w tej sprawie wymagać będzie interwencji ustawodawcy i zmiany przepisów kodeksu postępowania karnego.
Patrycja Patriak