sygn. SK 21/14
22 września 2015 r. Trybunał Konstytucyjny w składzie: S. Biernat, W. Hermeliński, L. Kieres,
T. Liszcz, S. Rymar, po rozpoznaniu skargi konstytucyjnej B.T. orzekł, że art. 408 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 ze zm.) w zakresie, w jakim uniemożliwia żądanie wznowienia postępowania z powodu nieważności wynikającej z naruszenia art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. 1993 nr 61, poz. 284 ze zm.), o którym orzekł ostatecznie Europejski Trybunał Praw Człowieka, jest niezgodny z art. 77 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Wychodząc z założenia, że z art. 46 Konwencji wynika obowiązek przestrzegania ostatecznego wyroku ETPC, Sąd Najwyższy przyjął (postanowienie z dnia 17 kwietnia 2007 r., I PZ 5/07; uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 3 listopada 2010 r., III CZP 16/10), że wyrokom ETPC przysługuje moc wiążąca. Państwo nie może negować, że do naruszenia Konwencji rzeczywiście doszło, a ponadto jest prawnie zobowiązane do przedsięwzięcia określonych kroków w celu zadośćuczynienia wyrokowi ETPC. TK stwierdził, że wznowienie postępowania cywilnego z powodu jego nieważności, której przyczyna tkwi w naruszeniu praw zagwarantowanych w Konwencji i została stwierdzona ostatecznym wyrokiem ETPC, stanowi jeden ze środków służących wykonaniu wyroku ETPC w rozumieniu art. 46 ust. 1 Konwencji. Mając na względzie uchwałę SN (sygn. III CZP 16/10) TK stwierdził, że wznowienie postępowania cywilnego po wyroku ETPC jest możliwe, jeżeli stwierdzone w nim naruszenie można zakwalifikować jako jedną z ustawowych podstaw wznowienia.
Trybunał Konstytucyjny dokonał oceny przydatności, niezbędności i proporcjonalności sensu stricto zaskarżonej normy art. 408 KPC (pięcioletni termin prekluzyjny) jako ograniczenia konstytucyjnego prawa do sądu (wymóg sprawiedliwie ukształtowanych procedur wnoszenia środków zaskarżenia). Według TK wartością konstytucyjną uzasadniającą przydatność ograniczenia wniesienia skargi o wznowienie postępowania terminem prekluzyjnym jest ochrona prawomocności orzeczeń sądowych. Ograniczenie w czasie jest również niezbędne w celu respektowania powagi rzeczy osądzonej i tkwiącej u jej podstawy zasady stabilności prawnej, jak również ochrony nabytego w dobrej wierze prawa majątkowego czy też niemajątkowego przez stronę przeciwną oraz prawa do sądu. O niekonstytucyjności normy w danej sprawie przesądziło naruszenie wymogu proporcjonalności sensu stricto. TK zwrócił uwagę na zróżnicowanie sytuacji procesowej adresata wyroku ETPC według obowiązujących przepisów o wznowieniu postępowania w zależności od podstawy skargi. Zauważył również, że państwa członkowskie Rady Europy (ze zbliżoną aksjologicznie regulacją procedury cywilnej), wprowadzając jako odrębną podstawę do wznowienia postępowania uczynienie zadość wyrokowi ETPC, ustanawiają również inną regulację terminu na wniesienie takiej skargi. TK stwierdził, że termin pięcioletni na wniesienie skargi o wznowienie postępowania jest nadmiernym obciążeniem dla adresata wyroku ETPC.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, ustawodawca może ustalić inny termin na wniesienie skargi o wznowienie postępowania cywilnego, czy też wprowadzić taki mechanizm jego liczenia, aby nie był on sprzeczny z innymi zasadami i wartościami wskazanymi przez Konstytucję.
Art. 408 KPC w zakresie wskazanym w sentencji wyroku TK, traci moc obowiązującą z upływem 18 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
Patrycja Patriak